Sederavond, het jaardiner van ons genootschap

Ruben Vis, 2019-5779

Als we ook dit jaar weer aan de Seder zitten en de voor ons gedekte tafel zien met de symbolen van het Pesachverhaal, de matses, uiteraard; de maror, de bittere groenten; het gebraden beentje dat naar het Pesachoffer verwijst, en de vier bekers wijn die we gedurende avond drinken, dan is het alsof we aan het jaardiner zitten van een studentendispuut, een genootschap. Maar geen zaal is groot genoeg om ons jaardiner te huisvesten en dus eten we ons jaardiner in ieder Joods huis.

Verantwoordelijkheid en verplichtingen

Ieder Joods huis is een schakel in een zo grote lange ketting dat hij de hele wereld omspant. Waar dit jaardiner ook plaatsvindt, de unieke, aloude en eeuwigdurende stichter van dit genootschap is aanwezig. Ja, waar de Seder ook is, waar we ook bijeen komen rondom de tafel met de Seder-symbolen, we doen dat in Zijn aanwezigheid. De avond begint met de kiddoesj, de heiliging, de aankondiging dat deze avond geen gewone avond is, maar het begin van een feest te Zijner ere en vanwege de uittocht uit Egypte. Alle deelnemers aan deze maaltijd worden begroet door een wereldwijd identiek programma. De avond heet niet voor niets Seder, wat volgorde of programma betekent.

Ook wie gedurende het jaar zich wat verder heeft verwijderd van de activiteiten van deze broederschap, zoekt op deze avond het gezelschap van zijn/haar broeders en zusters. En dus wordt jaar op jaar iedere aanwezige uitgedaagd zichzelf de vraag te stellen: ben je bereid om te delen in de verantwoordelijkheid en verplichtingen van je mede-Joden? Het is wellicht gemakkelijk om deze verplichtingen te vergeten, maar je zult je er nooit helemaal los van kunnen maken. De vier uitdrukkingen van vrijheid die de vier vrijheidsbekers die we drinken, begeleiden, stellen ons die vraag. Vier vragen zoals we het getal kennen van Ma Nisjtanna.

Vier verschillende manifestaties van vrijheid

Vier keer zal de beker of het glas met wijn worden gevuld en worden opgeheven om te worden gedronken. Het gebeurt op vaste punten in het Sederavond-proces. Het zijn al bij voorbaat bepaalde markeringen van momenten die we gedurende de avond passeren zoals al in de oudste tijden is vastgesteld.

Vier keer heffen we het glas en drinken het op de vrijheid, op de vier verschillende manifestaties van vrijheid zoals daarvan in vier verschillende Tora-uitdrukkingen de betekenis is gegeven. Uit andere tradities kennen we de vrijheidsboom. De vrijheid die wij op Pesach vieren is wel te vergelijken met een boom, met zijn vier onderdelen: de wortels, de stam, de takken en zijn fruit.

Ik zal je uitvoeren, Ik zal je ontdoen van je slavernij, Ik zal je verlossen, Ik zal je nemen voor Mij tot een volk en ik zal jullie God zijn. Zo sprak de eeuwig-levende Oprichter van dit genootschap en Hij heeft Zijn belofte gehouden. Verlossing en bevrijding vormen onze gemeenschappelijke band en roeping. Het heeft hen toen en ons sindsdien verenigd in één volk.

Is vrijheid iets vanzelfsprekends geworden?

Hij heeft destijds zijn belofte gehouden en de vier uitspraken van verlossing en bevrijding gestand gedaan. En wij, hoe zit het men ons?

Wat zegt ons vrijheid in de 21e eeuw, wat zegt ons vrijheid op weg naar 75 jaar vrijheid, wat zegt ons vrijheid in een tijdperk dat Israel een raket naar de maan lanceert en op het podium van de wereldpolitiek een land is waarmee serieus rekening wordt gehouden. Wat zegt ons vrijheid als we dankzij allerlei technologische ontwikkelingen gemakkelijker onze mitswot kunnen vervullen. Is vrijheid iets vanzelfsprekends geworden?

Vier uitdrukkingen van vrijheid, vier vragen om te behandelen op Sederavond

1. Ik zal je uitvoeren vanonder de last van Egypte - zijn we vrij van de last die het land waar we wonen ons oplegt?

2. Ik zal je ontdoen van je slavernij - zijn we vrij of zijn we slaaf van ons werk, van wat onze omgeving ons dicteert, van de sociale druk die de een de ander oplegt

3. Ik zal je verlossen met een uitgestrekte arm - zien we in onze tijd, in ons dagelijks leven de uitgestrekte arm, zien we de aanwezigheid van God in onze wereld, in ons leven, in ons dagelijks bestaan. Zien we wonderen, of is alles rationeel verklaren de norm?

4. Ik zal je nemen voor Mij tot een volk en ik zal jullie God zijn - zijn we bereid ons te làten nemen tot leden van het Joodse volk, en wat staat ons, ieder van ons, te doen dat je kunt spreken van één volk?

Chag Pesach kasjer vesameach, een kosjer en vreugdevol Pesach-feest!

(Gebaseerd op: Rabbiner S.R. Hirsch Gesammelte Schriften, Vol I)